علل شکل گیری وفروپاشی جبهه ملی دوم 1344-1339

از زمانی که وزیر کاردان ناصرالدین شاه، امیر کبیر فراهانی با رویای ایرانی آباد و آزاد، به دست استبداد قجری در خون خود غلتید، تا کنون که بیش از 150 سال میگذرد، ایرانیان در راه تحقق آرمان آن رادمرد تاریخ معاصر ، در مقاطع مختلف تلاش های بسیاری کرده اند و بهترین فرزندان خود را در این راه از دست داده اند.از تلاش امیر که با هدف " اصلاحات از بالا " در این راه ناکام ماند، تا انقلابیون مشروطه خواه که چاره را در به راه انداختن چرخ انقلاب دیدند، که البته سرانجام آنان نیز افتادن در چنگال استبداد نسبتا مدرنی چون دیکتاتوری رضا شاه بود؛ یا نهضت " اصلاح طلبانه ای " که دکتر مصدق رهبری کرد و البته سرانجام آن نیز در روزی که به هر دلیلی مردم در خانه های خود نشسته بودند ،شکست به وسیله کودتای نظامی بود.پس از آن ملت ایران نوع کاملا مدرنی دیکتاتوری را که همان " دیکتاتوری فراگیر " محمدرضا شاه بود تجربه کرد و 25 سال در آن سوخت. «جبهه ملی ایران نیروئی است تاریخی که وارث سنت های ملی انقلاب مشروطه و مبارزات آزادی خواهانه و استقلال طلبانه ملت ایران است و بنابراین علاوه بر تأمین هدف های اساسی ، از لحاظ تثبیت مبانی حکومت قانونی و برانداختن سلطه اقتصادی و سیاسی استعمار از کشور پایه گزاری اقتصاد ملی و حفظ و حراست آن وظایف سنگینی بر عهده دارد که اجرای آن مستلزم مجاهدت و مبارزات جدی و قاطع است.مبارزه ما مبارزه ای است ملی برای حصول آمال و هدف های نهضت ملی و منحصر به طبقه یا گروه معینی از اجتماع نیست بلکه تأمین اتحاد تمام نیروهای اصیل ملی و تشکل و هدایت آنها به سوی هدف های مشترک، نخستین مرحله مبارزه را تشکیل می دهد . جبهه ملی ایران که احیای قانون اساسی و اجرای کامل اصول آن را هدف خود قرار داده است یک سازمان قانونی و مبارزات آن نیز قانونی است و برخلاف آن، دستگاه حکومت فعلی که قوانین اساسی را زیر پا گذاشته یک دستگاه غیر قانونی و اقدامات آن نیز غیر قانونی است» این متن بخشی از منشور جبهه ملی است که در ابتدای شکل گیری تدوین گردید اما بستر شکلگیری جبهه ملی بستر اختناق و ناآرامی جامعه بوده است که به رهبری مصدق در سال 1328 شکل گرفت. جو کشور در آن سالها جوی بود که میتوان در آن حداقلی از آزادی را حداقل برای گروهای اپوزیسون دید. جبهه ملی در این شرایط فعالیت کرد و موفقیت هایی را به دست آورد که مهمترین آن ملی کردن صنعت نفت و خلع ید از شرکت نفت انگلیسی بود و از همه مهمتر به قدرت رسیدن رهبر جبهه ملی و تشکیل دولت بود.هر چند به دلایلی که بعدا خواهیم خواند این دولت دوام چندانی نداشت و خیلی زود به وسیله ایادی بیگانه سقوط کرد و کودتای 28 مرداد 1332 را در تاریخ معاصر ایران رقم زد. بعد از کودتای 28 مرداد و بازگشت مفتضحانه محمدرضا شاه بعد از فرارکودتای شکست خورده 25 مرداد 1332 ؛جامعه ایران دچار بحران گشت زیرا این پادشاه بازگشته از فرار حال به فکر تلافی افتاده و در را بر روی تمام راه های آزادی و بیان بسته است.! تمام گروه های اپوزیسون از جمله جبهه ملی غیر قانونی اعلام شدند و رهبر آن پس از محاکمه در پشت در های بسته به تبعید فرستاده شد. آن طور که در فصول خواهیم خواند جو حاکم بر جامعه جو پر از اختناق و دیکتاتوری بود در همین سالهاست که زیرزمین ها به روی گروهای اپوزیسون باز میشود و از دل آن گروه نهضت مقاومت ملی بیرون می اید. در واقعه نهضت مقاومت ملی حد فاصل دو جبهه بوده است. جبهه ملی دوم که پس از تمام این جریانات در جوی به وجود آمد دموکراتها در آمریکا بر سر کار آمدند و این تغییر سبب گشت ذره ای از آزادی و فضای باز سیاسی در ایران به وجود آید.در کنار این جو به وجود آمده و فریبکاری های محمدرضا شاه در مورد وعده انتخابات آزاد گروهی از اعضا سابق جبهه ملی به این نتیجه رسیدند که جبهه ملی دوم را تشکیل دهند و در قالب آن به فعالیت های سیاسی بپردازند. جبهه ملی دوم که از همان ابتدا دچار نوعی مشکل تاکتیکی در مورد ترکیب اعضا بود نتوانست به خواسته ها و آرمانهای خود جامعه عمل بپوشاند و دچار تزلزل شد در همین زمان تأسیس نهضت آزادی که خود را پشتوانه ای برای جبهه ملی دوم میدانست نشانه های فروپاشی را پررنگ تر کرد و به وجود آمدن اختلافات عمیق با این نهضت سبب شد که در ایدئولوژی و استراتژی دچار اشتباه شود. یکی از دلایل مهم شکست جبهه ملی دوم همانطور که در فرضیه این رساله گفته شده است همین اختلاف نظر با نهضتآزادی است که مهمترین اختلاف آن ها در مورد استراتژی آن در برخورد با سلطنت بوده است. اگر جبهه ملی دوم میتوانست به این اختلافات دامن نزند و همان اجماع اولیه را در بین اعضا خود حفظ می کرد می توانست در تاریخ معاصر ایران نقش به سزایی را ایفا کند. هر چند جوی را که جبهه ملی در آن قرار گرفته بود را نباید از نظر دور ساخت ، این جو پر از فشار و اختناق بود و مهمتر از همه وجود سازمان جاسوسی قوی به نام ساواک . جبهه ملی دوم که بر سر یک توافق به وجود امده بود در اثر به هم خوردن همین توافق فروپاشید شاید نقش کم رنگ مصدق را هم بتوانیم مزید بر علت فروپاشی جبهه بدانیم زیرا مصدق در این سالها سخت بیمار بود و از عملکرد جبهه در ایدئولوژی و استراتژی ناراضی. شکست جبهه ملی دوم نشانه وجود ضعف سازمانی در بین گرو های فعال سیاسی است که بحث در مورد آن نیازمند تحقیقی دیگر است. در این رساله شکل گیری و فروپاشی جبهه ملی دوم مورد بررسی قرار میگیرد و چون این تحقیق فقط به رویدادهای تاریخی می پردازد و در صدد اثبات نظریه ای نیست ، به همین دلیل برای آن چهارچوب نظری خاصی را برای آن در نظر نگرفتیم ، چون وظیفه این رساله بر اساس موضوع آن فقط توصیف حوادث اتفاق افتاده به صورت ترتیبی میباشد.